مقدمه
کلاهبرداری اینترنتی به عنوان یکی از جرایم رایانه ای، به‌سرعت به یکی از چالش‌های اساسی در جوامع مدرن تبدیل شده است. با گسترش فناوری اطلاعات و افزایش وابستگی به اینترنت در زندگی روزمره، فرصت‌های جدیدی برای کلاهبرداران اینترنتی فراهم شده است تا با روش‌های متنوع و پیچیده، اقدام به فریب افراد با استفاده از عمل متقلبانه و برداشت غیرمجاز اموال و دسترسی غیر مجاز به اطلاعات افراد نمایند. این مقاله به بررسی جامع کلاهبرداری اینترنتی، انواع آن، روش‌های پیشگیری و نحوه شکایت و مرجع صالح به رسیدگی به جرم کلاهبرداری رایانه ای در ایران می‌پردازد.
کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی به هرگونه عمل متقلبانه‌ای اطلاق می‌شود که در بستر اینترنت و با هدف فریب افراد برای کسب منافع مالی یا دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی آنها صورت می‌گیرد. این نوع کلاهبرداری می‌تواند شامل ارسال ایمیل‌های جعلی، ایجاد وب سایت‌های تقلبی، یا استفاده از نرم‌افزارهای مخرب باشد که کاربران را به افشای اطلاعات حساس یا انتقال وجوه مالی ترغیب می‌کنند.
مبنای قانونی کلاهبرداری اینترنتی
قانون‌گذار در ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای مصوب سال ۱۳۸۸ به جرم کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است:
هرکس به‌طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
روش‌های کلاهبرداری اینترنتی
- اسکیمینگ (Skimming)
- فیشینگ (Phishing)
- فارمینگ (Pharming)
- سایت‌های فروش آنلاین کلاهبردار
- پیامک‌های تبلیغاتی کلاهبرداری
- سایت‌های شرط‌بندی و…
در ادامه به اختصار در مورد هر یک از روش‌های کلاهبرداری اینترنتی توضیح داده شده است:
اسکیمینگ (Skimming)
کلاهبرداران با استفاده از دستگاه‌های خاص، قطعه‌ای الکترونیکی به نام اسکیمر را به کارت‌خوان، به ویژه نمونه‌های سیارآن متصل می‌کنند و اطلاعات کارت‌های بانکی را کپی می‌کنند. علاوه بر این، برخی مجرمان با نصب دوربین‌های ریز و نامحسوس در نزدیکی دستگاه کارت‌خوان، رمز عبور کاربران را هنگام وارد کردن ثبت می‌کنند. این روش که به آن اسکیمینگ گفته می‌شود، به آنها امکان می‌دهد از حساب افراد سوءاستفاده کنند.
فیشینگ (Phishing)
در این روش، کلاهبرداران با ارسال ایمیل‌ها یا پیام‌های متنی جعلی که به نظر می‌رسد از منابع معتبر هستند، کاربران را به افشای اطلاعات حساس مانند نام کاربری، رمز عبور یا اطلاعات کارت اعتباری ترغیب می‌کنند.
در حال حاضر بسیاری از حملات فیشینگ در پیام‌رسان‌ها صورت می‌گیرد. پیام‌ها و لینک‌هایی با محتوای یارانه، سود سهام عدالت، حکم قضایی و … برای کاربران ارسال می‌شود و هنگامی که کاربران روی لینک‌های مخرب کلیک می‌کنند، احتمال هک شدن حساب کاربری‌شان وجود دارد.
فارمینگ (Pharming)
در این تکنیک، ترافیک وب‌سایت‌های معتبر به وب‌سایت‌های تقلبی هدایت می‌شود تا کاربران بدون آگاهی، اطلاعات خود را در این سایت‌ها وارد کنند. یک تکنیک حمله سایبری است که در آن ترافیک کاربران از وب‌سایت‌های معتبر به وب‌سایت‌های جعلی هدایت می‌شود. این حملات ممکن است به شکلی اتفاق بیفتند که کاربران هیچ‌گونه آگاهی از تقلبی بودن سایت نداشته باشند و اطلاعات حساس خود را وارد سایت‌های تقلبی کنند. این روش معمولاً برای سرقت اطلاعات شخصی، بانکی یا هویتی افراد استفاده می‌شود.
مثال از فارمینگ: فرض کنید شما وارد وب‌سایت بانکی معتبر خود می‌شوید، به طور مثال وب‌سایت www.bankexample را در مرورگر خود وارد می‌کنید. اما، یک حمله فارمینگ باعث می‌شود که ترافیک شما به وب‌سایت جعلی هدایت شود، مثلاً www.bankexample-fake این سایت دقیقاً مشابه سایت اصلی بانک است و تمام طراحی، لوگو، و ویژگی‌ها شبیه به سایت اصلی است، با این تفاوت که کنترل آن در دست هکرها است. هنگامی که شما وارد سایت جعلی می‌شوید، بدون اینکه متوجه شوید، از شما خواسته می‌شود تا اطلاعات حساس خود مانند شماره حساب، رمز عبور، کدهای امنیتی، یا حتی شماره کارت بانکی و اطلاعات شخصی را وارد کنید. هکرها با استفاده از این اطلاعات می‌توانند حساب شما را دستکاری کرده و از آن سوءاستفاده کنند.
کلاهبرداری از طریق سایت‌های فروش آنلاین
یکی از روش‌های رایج در دنیای اینترنت کلاهبرداری از طریق سایت‌های فروش آنلاین است، که در آن کلاهبرداران فروشگاه‌های آنلاین جعلی ایجاد می‌کنند یا کالاها و خدمات غیرواقعی را به مشتریان ارائه می‌دهند تا پول دریافت کرده و هیچ محصول یا خدماتی به آنها تحویل ندهند. این نوع کلاهبرداری می‌تواند به صورت‌های مختلفی اتفاق بیفتد، اما اساساً هدف آن گرفتن پول از افراد و فرار کردن بدون انجام تعهدات است.
کلاهبرداری اینترنتی سایت های شرط بندی
در این روش، قربانیان ابتدا مبالغ کمی را به عنوان شرط‌بندی پرداخت می‌کنند. در ادامه، این مبلغ افزایش پیدا می‌کند و در نهایت ممکن است مجرمان از طریق روش های زیر اقدام به کلاهبرداری کنند:
- از دسترس خارج کردن سایت: بسیاری از سایت‌های شرط‌بندی ممکن است پس از برنده شدن کاربران، از پرداخت جوایز خودداری کنند و به بهانه‌های مختلف از جمله مشکلات فنی، عدم تطابق اطلاعات، یا قوانین خاص خود، مانع دسترسی کاربر به سایت شوند.
- سرقت اطلاعات شخصی یا بانکی: برخی سایت‌ها ممکن است اطلاعات شخصی یا بانکی کاربران را سرقت کنند و از آنها سوءاستفاده کنند.
- کاهش شانس برنده شدن کاربر با دستکاری نتایج: سایت‌های شرط بندی ممکن است نتایج را تصادفی نشان دهند اما الگوریتم‌هایشان به گونه‌ای طراحی شده باشد که همواره در به نفع سایت باشد.
- تبلیغات فریبنده و وعده‌های دروغین: سایت‌های شرط‌بندی معمولاً برای جذب کاربران، تبلیغات اغواکننده‌ای را ارائه می‌دهند که حقیقت ندارند، مانند وعده‌های بردهای تضمینی، جوایز بالا و شرط‌های آسان. وقتی کاربران به این تبلیغات فریبنده اعتماد می‌کنند، ممکن است در نهایت با کلاهبرداری روبه‌رو شوند.
- عدم پرداخت جوایز و بردها: این یکی از رایج‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری است. سایت‌های شرط‌بندی پس از اینکه کاربران برنده می‌شوند، از پرداخت جوایز خودداری می‌کنند یا با ایجاد موانع مختلف مانند درخواست مدارک اضافی، بهانه‌گیری‌های غیرضروری یا تحمیل قوانین پیچیده، از پرداخت خودداری می‌کنند. در برخی مواقع، سایت‌ها حتی ممکن است به طور کامل اعلام کنند که “برد شما به دلایل فنی یا دیگر مسائل” قابل پرداخت نیست.
چگونگی پیشگیری از وقوع کلاهبرداری اینترنتی
- افزایش سطح آگاهی کاربران درباره روش‌ها و تکنیک‌های کلاهبرداری اینترنتی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از وقوع این جرایم داشته باشد.
- نصب و به‌روزرسانی منظم نرم‌افزارهای ضدویروس می‌تواند از نفوذ بدافزارها جلوگیری کند.
- فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای برای حساب‌های کاربری می‌تواند امنیت آنها را افزایش دهد.
- قبل از وارد کردن اطلاعات حساس، از معتبر بودن وب‌سایت‌ها اطمینان حاصل کنید و به وجود گواهینامه SSL (نماد قفل در نوار آدرس) توجه نمایید.
- از کلیک بر روی لینک‌های ناشناس یا دانلود پیوست‌های ایمیل‌های غیرمنتظره خودداری کنید.
تفاوت‌های کلاهبرداری اینترنتی و سنتی
کلاهبرداری سنتی و کلاهبرداری اینترنتی هر دو بر پایه فریب و تقلب استوارند، اما تفاوت‌های مهمی دارند که در ادامه بررسی می‌شوند:
محیط ارتکاب جرم
کلاهبرداری سنتی: در دنیای فیزیکی و به‌صورت حضوری رخ می‌دهد. به این صورت که قربانی مال خود را بر اثر عمل متقلبانه کلاهبردار به او می‌دهد.
کلاهبرداری اینترنتی: در بستر فضای مجازی و با استفاده از اینترنت انجام می‌شود. در حقیقت آنچه که مورد هدف قرار می‌گیرد در کلاهبرداری اینترنتی فرد نیست و رایانه است که فریب می‌خورد.
روش‌های ارتکاب جرم
کلاهبرداری سنتی: کلاهبردار معمولاً به‌صورت حضوری، از جعل اسناد، وعده‌های دروغین یا تظاهر به داشتن ارتباطات خاص برای فریب قربانی استفاده می‌کند.
کلاهبرداری اینترنتی: از روش‌هایی مانند فیشینگ (ارسال ایمیل‌ها و پیام‌های جعلی)، ایجاد سایت‌های تقلبی، بدافزارها، جعل هویت دیجیتال و سرقت اطلاعات بانکی انجام می‌شود.
دامنه جغرافیایی جرم
کلاهبرداری سنتی: معمولا محدود به یک منطقه یا کشور خاص است و کلاهبردار معمولاً با قربانیان در تعامل مستقیم قرار دارد.
کلاهبرداری اینترنتی: بدون محدودیت جغرافیایی است و مجرم می‌تواند از هر نقطه‌ای از جهان به قربانیان دسترسی پیدا کند.
ناشناس بودن مرتکب
کلاهبرداری سنتی: هویت کلاهبردار معمولاً مشخص است یا می‌توان او را با تحقیقات پلیسی شناسایی کرد.
کلاهبرداری اینترنتی: مجرمان می‌توانند با استفاده از روش‌های گمنامی مانند استفاده از VPN، هویت‌های جعلی و سرورهای خارجی، شناسایی خود را دشوار کنند.
ابزارهای مورد استفاده
کلاهبرداری سنتی: استفاده از مدارک جعلی، ارتباطات حضوری، چک‌های تقلبی و فریب‌های کلامی.
کلاهبرداری اینترنتی: استفاده از نرم‌افزارهای مخرب، ایمیل‌های جعلی، درگاه‌های بانکی غیرمعتبر و سوءاستفاده از شبکه‌های اجتماعی.
قوانین و مجازات‌ها
کلاهبرداری سنتی: بر اساس مواد ۱ و ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات آن از یک تا هفت سال حبس و رد مال به صاحب آن است.
کلاهبرداری اینترنتی: تحت پوشش ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای قرار دارد که مجازات آن از یک تا پنج سال حبس و جزای نقدی معادل وجه مأخوذه است.
سرعت و سهولت ارتکاب جرم
کلاهبرداری سنتی: اجرای نقشه نیازمند صرف زمان، ملاقات‌های حضوری و برنامه‌ریزی دقیق است.
کلاهبرداری اینترنتی: با استفاده از نرم‌افزارها و بسترهای دیجیتال، امکان اجرای سریع و گسترده جرم وجود دارد.
جرم کلاهبرداری اینترنتی نسبت به روش سنتی، از پیچیدگی و گستردگی بیشتری برخوردار است. به دلیل سرعت بالا، امکان شناسایی دشوار و دسترسی به قربانیان در سراسر جهان، مقابله با این نوع جرم نیازمند آگاهی بیشتر مردم، تقویت امنیت سایبری و اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر است.
مرجع صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی
دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای
در تهران، دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای (واقع در دادسرای ناحیه ۳۱ تهران) مرجع تخصصی رسیدگی به کلاهبرداری اینترنتی است. در سایر شهرها، دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا محل اقامت مشتکی‌عنه (متهم) صالح به رسیدگی است. پلیس فتا به عنوان بازوی اجرایی قوه قضائیه، وظیفه جمع‌آوری ادله دیجیتال و تحقیقات تخصصی در مورد کلاهبرداری‌های اینترنتی را بر عهده دارد. در برخی موارد، پلیس فتا به صورت مستقیم از طریق سامانه www.cyberpolice.ir گزارش‌های مردمی را دریافت می‌کند.
مراحل ثبت و پیگیری شکایت کلاهبرداری اینترنتی
اول. تنظیم شکایت
فرد زیان‌دیده باید با همراه داشتن مدارک لازم به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و شکایت خود را ثبت کند. شکوائیه باید شامل اطلاعات کامل از نحوه وقوع جرم، مستندات مربوطه و درخواست رسیدگی قضایی باشد.
دوم. ارجاع پرونده به پلیس فتا
دادسرا پس از بررسی اولیه، پرونده را به پلیس فتا ارجاع می‌دهد. پلیس فتا با بررسی داده‌های دیجیتال، شماره حساب‌های مورد استفاده، آدرس‌های IP و دیگر اطلاعات فنی، به شناسایی مجرم می‌پردازد.
سوم. احضار متهم و ادامه تحقیقات
در صورت شناسایی کلاهبردار، او به دادسرا احضار شده و تحقیقات تکمیلی انجام می‌شود.
ممکن است دستور مسدودسازی حساب‌های بانکی متهم یا رهگیری وجوه مسروقه صادر شود.
چهارم. صدور قرار نهایی و ارسال پرونده به دادگاه
در صورت اثبات جرم، دادسرا کیفرخواست صادر کرده و پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند.
دادگاه کیفری (معمولاً شعبه کیفری دو) پس از بررسی ادله و شنیدن اظهارات طرفین، رأی نهایی را صادر می‌کند در صورت عدم وقوع جرم یا عدم وجود ادله کافی با صدور قرار منع تعقیب و قطعی شدن آن پرونده مختومه می‌شود.
پنجم. اجرای حکم و استرداد وجوه به مالباخته
در صورت محکومیت متهم، علاوه بر مجازات حبس و جزای نقدی، دستور استرداد وجوه کلاهبرداری شده به شاکی صادر خواهد شد.
مستندات لازم برای اثبات شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
- اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی
- پرینت تراکنش‌های بانکی مرتبط با کلاهبرداری
- رسیدها و فیش‌های واریزی
- اسکرین‌شات پیام‌ها، ایمیل‌ها، سایت‌های جعلی و سایر مستندات دیجیتال
- پرینت مکالمات یا چت‌ها در پیام‌رسان‌ها
- لینک صفحات جعلی و مشخصات حساب‌های مورد استفاده کلاهبردار
- هرگونه قرارداد، فاکتور یا مستند مرتبط با معامله اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی یکی از پرونده‌های حقوقی پیچیده است که اثبات آن بدون دانش و تجربه کافی دشوار است. اگر در دام افراد سودجو افتاده‌اید، تیم وکلای مجرب ما در کنار شما هستند تا با استفاده از دانش حقوقی به‌روز و تسلط بر قوانین جرایم رایانه‌ای، از شما دفاع کنند.
نتیجه گیری
گردآوری و نگارش: فاطمه شکرگذار، وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین المللی از دانشگاه تهران
حل مسائل حقوقی نیاز به دانش تخصصی، تجربه و استراتژی مؤثر دارد. ما با رویکردی دقیق، علمی و مبتنی بر قوانین روز، پرونده‌های شما را بررسی و بهترین راهکارهای حقوقی را ارائه می‌دهیم. سپردن پرونده‌تان به یک متخصص، نه‌تنها از هزینه‌ها و اتلاف وقت جلوگیری می‌کند، بلکه شانس موفقیت شما را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
بدون دیدگاه