مهریه زن یکی از مهم‌ترین ارکان عقد نکاح در نظام حقوقی ایران است که ریشه در تعالیم اسلامی دارد. این حق را قانون گذار در قانون مدنی پیش‌بینی کرده است. ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی تصریح می‌کند؛ هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد را می‌توان به عنوان مهریه تعیین کرد. مهریه می‌تواند مهریه عند الاستطاعه باشد یا مهریه عند المطالبه، مهریه اقسام مختلفی دارد اعم از مهر المثل و مهرالمتعه و مهرالمسمی که در این مقاله به نحوه مطالبه مهریه، میزان مهریه، اجرائیه مهریه، تعدیل مهریه و انواع مهریه می‌پردازیم.
انواع مهریه در حقوق ایران
مطابق قانون مدنی و فقه اسلامی، مهریه به چند دسته تقسیم می‌شود:
مهرُ المُسمی
مهریه‌ای که زوجین در زمان عقد با توافق یکدیگر تعیین می‌کنند یا تعیین کردن آن را به عهده شخص ثالثی گذاشته‌اند. مهرالمسمی می‌تواند شامل سکه، پول نقد، املاک یا هر مال قابل تملک دیگری باشد.
مهرُ المثل
در صورتی که در زمان عقد نکاح مهریه تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین‌شده باطل باشد، زوجین می توانند پس از وقوع عقد با توافق مهریه تعیین نمایند. حال اگر قبل از تراضی برای تعیین مهریه نزدیکی شود زوجه مستحق مهرالمثل است. طبق ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی، دادگاه با در نظر گرفتن شرایط زن، وضعیت خانوادگی، موقعیت اجتماعی و عرف جامعه، مهرالمثل را تعیین می‌کند.
مهرُ المُتعَه
اگر نکاح بدون تعیین مهریه صورت گیرد و قبل از رابطه زناشویی طلاق اتفاق بیفتد، مهرالمتعه بر اساس توانایی مالی مرد تعیین خواهد شد برخلاف مهرالمثل که به وضع خانوادگی زوجه توجه داشته است در تعیین مهرالمتعه وضعیت مالی زوج را مدنظر قرار می دهند.
مهرُ السُّنَّه یا مهر محمدی
این نوع مهریه بر اساس سنت پیامبر اکرم (ص) تعیین می‌شود، مهریه‌ای که پیامبر اکرم(ص) برای همسران و دخترانش تعیین می‌کرد معادل ۵۰۰ درهم نقره است. تعیین مهرالسنه برای مهریه مستحب است.
تعریف مفوضة البضع
هر گاه در عقد نکاحی که دائم بوده مهریه ذکر نشود یا شرط عدم مهر شده باشد زوجه را مفوضة البضع می‌گویند.
تعریف مفوضة المهر
زوجه را در نکاح دائم که تعیین مقدار مهریه را به اختیار یکی از زوجین یا ثالث گذاشته باشند، مفوضه المهر می‌گویند.
در ماده 1082 قانون مدنی تصریح شده است که به محض وقوع عقد نکاح زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر تصرفی که بخواهد در آن بکند.
مهریه زن در حالت بطلان نکاح
- اگر بطلان نکاح قبل از وقوع رابطه زناشویی بین زن و شوهر باشد، مهریه به زن تعلق نمی گیرد.
- در صورتی که بطلان نکاح بعد از وقوع رابطه زناشویی باشد زن مستحق مهر المثل است.
تعلق مهریه به زوجه درصورت فسخ نکاح
- چنانچه فسخ قبل از وقوع رابطه زناشویی باشد مهریه به زن تعلق نمی گیرد، مگر اینکه علت فسخ عنَن (بدین معنا که مرد توانایی انجام عمل زناشویی به صورت دائمی یا برای مدت طولانی را نداشته باشد) باشد، که در این صورت زن مستحق نصف مهریه تعیین شده است.
- زمانی که فسخ بعد از وقوع رابطه زناشویی انجام شود زن مستحق تمام مهریه است.
مطالبه مهریه پس از فوت زن
وراث زن می‌توانند پس از فوت زن مهریه او را به نسبت سهم الارث خود مطالبه کنند.
مهریه زن در انواع طلاق
- در طلاق به درخواست مرد، مرد باید تمام مهریه زن را پرداخت نماید.
- مهریه در طلاق به درخواست زن، طلاق از طرف زن از نوع طلاق بائن بوده و زوجه باید در قبال مالی که به شوهر می دهد طلاق بگیرد و این مال در اغلب موارد مقداری از مهریه زن می باشد که زوجه آن را بذل می‌نماید.
- مهریه در طلاق توافقی، پرداخت مهریه در طلاق توافقی بستگی به توافق طرفین دارد. هرچند که با توجه به اینکه نوع طلاق بائن می باشد زوجه باید مقداری از مهریه خود را بذل نماید.
مهریه عندالاستطاعه چیست؟
عندالاستطاعه قیدی است که در عقدنامه درج می شود و به این معناست که مرد (زوج) تنها در زمانی موظف به پرداخت مهریه است که توانایی مالی (استطاعت) آن را داشته باشد. در این نوع مهریه، زن (زوجه) باید در دادگاه اثبات کند که شوهرش از توانایی مالی برای پرداخت مهریه برخوردار است.
مهریه عندالمطالبه چیست؟
به این معناست که زن (زوجه) هر زمان که بخواهد، می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه را از مرد (زوج) درخواست کند و مرد موظف به پرداخت آن است.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه
در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان که بخواهد می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است اصل بر توانایی مرد است، او باید یا پرداخت کند یا اعسار خود را اثبات کند.
در مهریه عندالاستطاعه، زن باید استطاعت مالی مرد را ثابت کند تا بتواند مهریه را بگیرد.
درخواست اعسار از پرداخت مهریه
دادخواست اعسار از جانب مرد تقدیم دادگاه می شود و شخص باید ثابت نماید که توانایی پرداخت دین خود را ندارد و بر مبنای توانایی او دین تقسیط می شود.
شرایط مهریه
- مهریه ارزش مالی داشته باشد بنابراین آنچه را که فاقد ارزش مالی باشد نمی توان به عنوان مهریه تعیین کرد.
- زوج مالی را که می تواند مهریه قرار دهد که خود مالک آن باشد، بنابراین اموال عمومی یا مال موقوفه را نمی توان مهریه قرار داد. از نظر قانون قابل نقل و انتقال و معامله باشد، لذا نمی توان اموالی مانند مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت گرا به عنوان مهریه تعیین کرد.
- مطابق قانون مدنی لزومی ندارد که مهریه عین معین باشد، بلکه انجام عمل هم می تواند به عنوان مهر تعیین شود، مثل آموزش رایانه یا آموزش قرآن یا زبان انگلیسی به زوجه می تواند، به عنوان مهریه تعیین نمود.
تعیین میزان مهریه از نظر قانون
قانون مقدار مشخصی برای مهریه تعیین نکرده و بستگی به توافق طرفین دارد. قوانین جدید صرفاً درخصوص نحوه وصول مهریه و اجرای محکومیت مالی و بازداشت مرد می باشد.
اصلاح جدید قانون مهریه
زوجه می‌تواند مهریه تعیین‌شده در عقد نکاح را به هر میزان که باشد، مطالبه کند. با این حال، بر اساس قوانین جدید، امکان اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و بازداشت زوج، تنها برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن وجود دارد. در صورتی که مرد اموالی داشته باشد که قابل توقیف باشد یا توانایی پرداخت بیش از این مقدار را داشته باشد، زوجه می‌تواند مهریه بیشتر از این حد را نیز دریافت کند.
زمان تعلق مهریه به زوجه
طبق قانون به محض جاری شدن عقد نکاح، پرداخت مهر باید انجام شود. طبق عرف رایج ما معمولا زن در زمان زندگی با شوهر مهریه و نفقه خود را مطالبه نمی‌کند همین امر موجب شده این تصور غلط به وجود آید که مهریه و نفقه فقط در زمان طلاق به زن تعلق می‌گیرد، اما باید گفت که بر اساس قانون، به مجرد وقوع عقد نکاح زن مالک مهر می‌شود.
مهریه در نکاح دائم
در نکاح دائم، تعیین مهریه شرط صحت عقد نیست، اما اگر مهریه در عقد ذکر نشود، زن مستحق دریافت «مهرالمثل» خواهد بود. مهرالمثل بر اساس شأن زن، وضعیت خانوادگی، تحصیلات، و شرایط اجتماعی او تعیین می‌شود. همچنین، مهریه می‌تواند عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد.
مهریه در نکاح موقت
در نکاح موقت (صیغه)، تعیین مهریه شرط صحت عقد است و در صورتی که مهریه تعیین نشود، عقد باطل خواهد بود (ماده 1095 قانون مدنی). در نکاح موقت، مهریه به زن تعلق می‌گیرد و می‌تواند به‌صورت نقدی، غیرنقدی یا هر مال ارزشمند دیگری باشد. نکاح موقت بدون مهریه فاقد اعتبار است.
مهریه در دوران عقد
مطابق قانون اگر قبل از وقوع رابطه زناشویی طلاق صورت بگیرد نف مهر المسمی به زوجه تعلق خواهد گرفت.
حق حبس در مهریه
زن می‌تواند تا زمانی که مهریه خود را به‌طور کامل دریافت نکرده، از انجام وظایف زناشویی (تمکین) خودداری کند. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی ایران این حق را به رسمیت شناخته است.
شرایط اعمال حق حبس
- مهریه حال باشد، یعنی زمان پرداخت آن هنگام مطالبه زن باشد و مدت‌دار نباشد.
- زن قبل از دریافت مهریه، تمکین نکرده باشد، اگر زن قبل از مطالبه مهریه، از شوهر تمکین کرده باشد، دیگر حق حبس نخواهد داشت.
- مهریه تعیین شده باشد، اگر مهریه در عقد تعیین شده باشد، زوجه حق حبس دارد؛ اما در صورت ذکر نشدن مهریه، این حق وجود نخواهد داشت.
نحوه مطالبه مهریه
روش‌های مطالبه مهریه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند.
روش اول: مطالبه مهریه از طریق دادگاه
اگر زن بخواهد از طریق دادگاه خانواده مهریه را مطالبه کند، باید مراحل زیر را طی کند:
- ثبت دادخواست مطالبه مهریه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.
- ارجاع پرونده به دادگاه خانواده و تعیین وقت رسیدگی.
- صدور رأی دادگاه: اگر مهریه عندالمطالبه باشد، دادگاه شوهر را ملزم به پرداخت می‌کند.
- اجرای حکم دادگاه: در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند تقاضای توقیف اموال و در برخی موارد جلب مرد را داشته باشد.
روش دوم: مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت
چنانچه عقد نامه ازدواج رسمی باشد، زن می‌تواند از طریق اجرای ثبت جهت مطالبه مهریه اقدام کند. این روش معمولاً سریع‌تر از دادگاه است، اما اگر مرد مالی برای توقیف نداشته باشد، زن باید از طریق دادگاه اقدام کند.
مراحل این روش به شرح زیر است:
زوجه باید مراجعه کند به دفترخانه ثبت ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است.
- درخواست صدور اجراییه برای وصول مهریه.
- ابلاغ اجراییه به زوج از سوی اداره ثبت.
- در صورت عدم پرداخت، امکان توقیف اموال زوج یا ممنوع‌الخروجی او وجود دارد.
تقسیط مهریه
اگر شوهر توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند به دادگاه درخواست تقسیط مهریه بدهد. در این حالت، دادگاه با بررسی وضعیت مالی او، مبلغی را به‌صورت اقساطی تعیین می‌کند.
چگونگی تعیین میزان مهریه وجه نقد
اگر مهریه در عقد نکاح به‌صورت وجه نقد تعیین شده باشد، ارزش آن به دلیل تغییرات نرخ تورم ممکن است در طول زمان تغییر کند. در این شرایط، قانونگذار برای حفظ ارزش واقعی مهریه، روش خاصی برای محاسبه آن در نظر گرفته است.
روش محاسبه مهریه نقدی بر اساس شاخص بانک مرکزی
بر اساس قانون در صورتی که مهریه به صورت وجه نقد (ریال یا تومان) باشد، مبلغ آن بر اساس شاخص تغییرات سالانه قیمت‌ها که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌شود، محاسبه و تعدیل می‌گردد.
فرمول محاسبه مهریه نقدی
(شاخص قیمت در سال مطالبه ÷ شاخص قیمت در سال عقد) × مبلغ مهریه = مهریه به نرخ روز
(در صورت فوت زوج که مهریه باید از ترکه وی پرداخت شود مبنای محاسبه تاریخ فوت خواهد بود)
- شاخص قیمت در سال عقد: عددی که نشان‌دهنده سطح قیمت‌ها در سال عقد است.
- شاخص قیمت در سال قبل از مطالبه: عددی که سطح قیمت‌ها را در زمان درخواست زن برای دریافت مهریه نشان می‌دهد.
- مبلغ مهریه درج شده در عقدنامه: میزان وجه نقد تعیین شده در زمان عقد.
نتیجه گیری
مهریه در نظام حقوقی ایران، یک حق مسلم برای زنان محسوب می‌شود شرایط و نحوه مطالبه مهریه را در این مقاله بررسی کردیم اصلاحات اخیر در قوانین مربوط به مهریه، تلاشی برای تعادل بخشی میان حقوق و تکالیف زوجین است.
گردآوری و نگارش: فاطمه شکرگذار، وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین المللی از دانشگاه تهران
حل مسائل حقوقی نیاز به دانش تخصصی، تجربه و استراتژی مؤثر دارد. ما با رویکردی دقیق، علمی و مبتنی بر قوانین روز، پرونده‌های شما را بررسی و بهترین راهکارهای حقوقی را ارائه می‌دهیم. سپردن پرونده‌تان به یک متخصص، نه‌تنها از هزینه‌ها و اتلاف وقت جلوگیری می‌کند، بلکه شانس موفقیت شما را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
بدون دیدگاه